Ile czasu zajmuje Wam dojście z domu do najbliższej poczty? Czy w okolicy macie przedszkole, park i sklep? Jak daleko znajduje się wasze biuro?
Zgodnie z ideą 15-minutowego miasta, wszystkie z wymienionych miejsc powinny znajdować się w promieniu 15 minut od domu – rowerem lub na piechotę. Celem jest poprawienie jakości życia i ograniczenie korzystania z samochodu.
Koncepcja i jej cechy
Popularyzatorem koncepcji 15-minutowego miasta jest Carlos Moreno, wykładowca Uniwersytetu Paryskiego. Do opracowania tej idei zainspirowała go sytuacja na świecie – kryzys klimatyczny, a przede wszystkim pandemia koronawirusa. W wielu europejskich miastach obowiązywał zakaz oddalania się od domów. Mieszkańcy zostali zmuszeni do korzystania z lokalnych usług. Nagle okazało się, że nie znają przydomowych sklepów czy zielonych miejsc wypoczynku, bo większość czasu spędzają w biurowcach, zazwyczaj w innej dzielnicy. Idea 15-minutowego miasta wychodzi tym problemom naprzeciw. Chodzi o to, aby potrzeby edukacji, opieki zdrowotnej czy zaopatrzenia były rzut beretem od domu. Najważniejszą cechą takiego układu jest jego przystępność. 15-minutowe miasto zbudowane jest na trzech filarach – inkluzywności, bezpieczeństwie i zdrowiu (Pozoukidou & Chatziyiannaki, 2021).
Miasto równości
Czy miasta pogłębiają nierówności? Właściwie w każdym polskim mieście znamy “dzielnice bogatych” i te, gdzie zdecydowanie łatwiej dorwać tanie mieszkanie. Pewnie niektórzy z was mają znajomych, do których dojazd zajmuje dobre dwie godziny, bo jeździ tam jeden autobus co pół godziny. To kolejna nierówność – wykluczenie komunikacyjne. Innym przykładem jest wykluczenie ekologiczne – sama mieszkam w pobliżu nieczynnego wysypiska śmieci, które podczas letnich upałów utrudnia oddychanie. Oczywiście to dosyć nieznacznego wykluczenie w porównaniu do miast borykających się z brakiem dostępu do czystej wody czy ze zdegradowaną glebą. 15-minutowe miasto to coś więcej niż odległość od domu. Chodzi o zrównoważony rozwój i zapewnienie wszystkim ludziom jednakowego dostępu do usług, mieszkań i czystego środowiska. Inkluzywność takiej przestrzeni polega również na włączeniu mieszkańców w proces decydowania, dopuszczeniu do głosu różnych grup społecznych i wiekowych.
Bezpieczeństwo to podstawa
Drugi filar 15-minutowego miasta to bezpieczeństwo – oczywiście, podstawą jest walka z przestępczością. Autorzy artykułu “15-minute City. Decomposing the New Urban Planning Eutopia” rozszerzają pojęcie bezpieczeństwa na mobilność i sferę publiczną. Skoro oczekuje się, że mieszkańcy będą poruszać się rowerem lub na piechotę, władze miast muszą stworzyć do tego odpowiednie warunki – chodniki, ścieżki rowerowe czy oświetlone przejścia dla pieszych. Co więcej, globalna pandemia zmieniła dotychczasowe rozumienie tego, czym jest bezpieczeństwo. Covid uwypuklił niezdolność miast do zagwarantowania “społecznego dystansu” w przestrzeni publicznej, co od dwóch lat jest podstawą bezpieczeństwa w sklepach, szkołach czy transporcie publicznym.
Miasto a zdrowie
Jak miejsce zamieszkania wpływa na zdrowie? Ta sfera to kolejne nierówności, bo lokalizacja może przełożyć się np. na długość życia. Od kilku lat zauważamy realne skutki smogu – coraz częściej nieczyste powietrze jest przyczyną wielu chorób. Według raportu Air Quality Index smog skraca życie warszawiaków nawet o 14 miesięcy. To przerażające dane, z którymi musimy walczyć. Kolejnym problemem jest hałas, szczególnie uciążliwy przy ruchliwych ulicach. 15-minutowe miasto walczy o ograniczenie ruchu samochodów, które są głównym trucicielem. Dodatkowo, postuluje powszechność i dostępność opieki zdrowotnej, dzięki czemu nie trzeba jechać na drugi koniec miasta do przychodni czy apteki.
Korzyści 15-minutowego miasta
Wdrożenie w życie 15-minutowego miasta może podnieść jakość życia. Dobra szkoła w okolicy czy biuro, do którego można dotrzeć w kilka minut sprawiają, że nie tracimy nerwów na stanie w korkach i stresowanie się dojazdami. Bliskość osiedlowych sklepów i usług zacieśnia więzi międzyludzkie, tworzy mikro wspólnoty i sprzyja rozwojowi małych przedsiębiorstw. Zielone tereny zlokalizowane maksymalnie 15-minut od domu pozwalają na relaksację. Pomyślcie, jakim absurdem jest jazda samochodem przez pół miasta, aby przejść się po lesie czy parku. Przede wszystkim, 15-minutowe miasto jest zbawieniem dla środowiska naturalnego, bo zakłada maksymalne ograniczenie korzystania z samochodów, które coraz bardziej „rozpychają się” na ulicach kosztem pieszych czy rowerzystów.
Utopia czy realny plan?
Czy idea 15-minutowego miasta to utopia? Przeciwnego zdania jest majorka Paryża, Anne Hidalgo, która chce zmienić stolicę w miasto kompaktowe. Zaczyna od siłowego ograniczania ruchu samochodów w centrum — zmniejsza liczbę miejsc parkingowych, buduje stacje ładowania pojazdów elektrycznych i wprowadza maksymalną prędkość 30 km/h w stolicy. Konkretniejsze działania w kierunku idei Morena ma jednak ogłosić przy okazji następnych wyborów. W Polsce wart uwagi jest Pleszew, ogłaszający się jako spójne, kompaktowe miasto, w którym każdy mieszkaniec jest w stanie zrealizować swoje potrzeby w 15 minut spacerem lub na rowerze. Sprawdźcie filmik promujący Pleszew.
Wizja 15-minutowego miasta zyskuje na popularności nawet w Stanach Zjednoczonych, które kojarzą nam się raczej z miastami-gigantami. Władze Utah planują budowę takiego miejsca od zera. Point ma zapewnić prawie 7500 tysięcy domów zlokalizowanych w pobliżu szkół, biur i najważniejszych usług. Projekt ma stawiać pieszych i rowerzystów ponad samochodami.
Życie w stolicy
Pomyślcie o swoim miejscu zamieszkania. Czy jesteście w stanie w ciągu 15 minut dotrzeć do najważniejszych usług? Ze swojej warszawskiej perspektywy mogę stwierdzić, że nie zawsze jest to łatwe. Do mojego osiedla dojeżdża jeden autobus, a droga na uczelnię zajmuje mniej więcej godzinę. W stolicy widoczne są również podziały – mamy tu bogaty Wilanów, uważaną za niezbyt przyjemną Pragę (chociaż w ostatnich latach zyskuje na popularności), Śródmieście i Mokotów, do których przyjeżdża się do pracy, czy oddalone, zalesione Bemowo. Jak więc żyje się w stolicy? Według rankingu Deutsche Banku badającego jakość życia w 56 aglomeracjach na świecie, Warszawa znalazła się na 30. miejscu. Pod uwagę brano między innymi czystość powietrza, stanie w korkach czy dostępność usług, czyli wszystko to, o co walczy Carlos Moreno. Pierwsze trzy miejsca należały do Zurychu, Wellington i Kopenhagi. Nad czym powinniśmy popracować? Według analizy ekspertów Deutsche Banku wypadamy bardzo dobrze pod względem bezpieczeństwa, nasza stolica zajęła 10. miejsce i uplasowała się między Rijadem a Singapurem. Niestety, pogrążają nas opieka medyczna i zanieczyszczenie powietrza, w obydwu przypadkach wypadamy poza trzydziestkę. Szczegóły rankingu znajdziecie tutaj. A jak jest w Waszym mieście?
Źródła:
Introducing the 15-Minute City Project. 15. Retrieved February 7, 2022, from https://www.15minutecity.com/
Ionescu, D. (2022, January 19). ’15-Minute City’ to be built in Utah. Planetizen News. Retrieved February 9, 2022, from https://www.planetizen.com/news/2022/01/115909-15-minute-city-be-built-utah#:~:text=A%20community%20that%20focuses%20on,the%20decommissioned%20Utah%20State%20Prison.
Luscher, D. (2021, October 12). Do rich countries make bad cities? – 15-Minute City. 15. Retrieved February 7, 2022, from https://www.15minutecity.com/blog/wealth
Miasta 15-minutowe – Niedaleka Przyszłość czy Utopijne Marzenie? Filary Biznesu. Retrieved February 7, 2022, from https://filarybiznesu.pl/miasta-15-minutowe-niedaleka-przyszlosc-czy-utopijne-marzenie/a12061
Oleszko-Pyka, B. (2021, October 18). Pleszew – Pierwsze Miasto 15-Minutowe w Polsce? ŚwiatOZE.pl. Retrieved February 9, 2022, from https://swiatoze.pl/pleszew-pierwsze-miasto-15-minutowe-w-polsce/#:~:text=W%20mie%C5%9Bcie%2015%2Dminutowym%20ka%C5%BCdy,rowerem%20od%20swojego%20miejsca%20zamieszkania.&text=Pleszew%20ma%20by%C4%87%20w%C5%82a%C5%9Bnie%20takim%20miastem%3A%20sp%C3%B3jnym%20i%20optymalnym.
Pozoukidou, G., & Chatziyiannaki, Z. (2021). 15-minute city: Decomposing the new Urban Planning Eutopia. Sustainability, 13(2), 928. https://doi.org/10.3390/su13020928
The plan to transform Paris into a ’15-minute city’. CGTN Europe – all the latest news including business, technology, science, health and environmental issues. (n.d.). Retrieved February 9, 2022, from https://newseu.cgtn.com/news/2021-11-08/The-plan-to-transform-Paris-into-a-15-minute-city–150iEWb5Hu8/index.html
